جشن چله تابستان
دهم مرداد مصادف است با چهلمین روز از فصل تابستان که ایرانیان باستان این روز را چله تابستان یا چله تموز می نامند و در گذشته این روز را جشن می گرفتند. جشن چله تابستان، جشن نوروز بل، جشن نیلوفر، چله تموز، زیارتگاه نارکی، تمامی این اسامی حکایت از یک جشن بزرگ در میانههای فصل تابستان در ایران باستان را دارند که امروزه فراموش شدهاست، اما در جنوب خراسان طولانیترین روز سال را هنوز هم گرامی میدارند، اما نه با آن اهمیتی که برای شب چله زمستان یا یلدا قائل هستند.
تموز در تقویم کهن ایرانی گرم ترین ماه سال است. «چله بزرگ» یکی از جشنهای ایرانی بوده که امروزه فراموش شدهاست. در تقویم محلی بیرجند «چله بزرگ» تابستان از اول تیرماه شروع میشود و تا دهم مردادماه ادامه مییابد و «چله خرد» تابستان از دهم مرداد شروع و تا سیام این ماه ادامه دارد.
در قدیم علی رغم اینکه ابزارهای دقیق سنجش زمان وجود نداشت و تنها از چارطاقیها و خانه فنجان یا ساعت آبی تا حدودی ساعت آفتابی استفاده میشد، اما با همین ابزارهای ساده، طولانیترین روز سال و کوتاهترین روز سال را با کمی اختلاف تعیین میکردند. ۴ قرن قبل از تولد مسیح برای این روز تقویمی طراحی کرده بودند که با استفاده از نور خورشید زمان دقیق آن مشخص میشد.
مراسمهای مربوط به چله تابستان
به طور کلی بیشتر جشنهایی که در تابستان برگزار میشود مربوط به آب، آبیاری، گیاهان، سرسبزی و… بوده است از این رو تموز و گرما نیز از این کلیت مستثنی نبوده و با آب، آبادی و سر سبزی در بلندترین روزهای سال که اجازه میدهد انسان در برابر گرما و خشکی مقاومت کند و بیشترین کوشش را برای آبادانی زمین، داشته باشد، در ارتباط است.
جشن چله تابستان در زمان های گذشته :
پس از اسلام در زمان دیلمیان که خود را وارث حکومتهایی مانند اشکانیان و ساسانیان و هخامنشیان میدانستند رونق گرفت و به نام نوروز بل میان مردم رواج پیدا کرد. زمان این اقدام مبدا جدید سالشماری دیلمی شد که این مبدا دقیقا برابر است با روز دوشنبه هرمزد روز اولین روز از سال پنج هزار و ۴۵۴ باستانی یزدگردی قدیم و ۷۱ هزار و ۸۲ روز پیش از مبدا هجری شمسی است. مراسم آغاز سال جدید نوروز بل به طور متغیر وابسته به محل برگزاری و نحوه قراردادن پنج روز کبیسه بین سیزدهم تا هفدهم مرداد ماه برگزار میشود.